Żylaki powrózka nasiennego, znane również jako varicocele, to poszerzenie żył w obrębie powrózka nasiennego, czyli struktury zawierającej naczynia krwionośne, nerwy i nasieniowód prowadzący do jądra. Schorzenie to dotyka około 15-20% mężczyzn, szczególnie w wieku młodzieńczym i wczesnej dorosłości. Choć często przebiega bezobjawowo, może powodować dyskomfort, ból, a w niektórych przypadkach prowadzić do problemów z płodnością.
Czym są żylaki powrózka nasiennego?
Żylaki powrózka nasiennego to nieprawidłowo poszerzone i poskręcane żyły w obrębie powrózka nasiennego. Ta struktura anatomiczna zawiera naczynia krwionośne (tętnice i żyły), nasieniowód oraz nerwy biegnące od jamy brzusznej do jądra.
Varicocele najczęściej występuje po lewej stronie (około 85-90% przypadków), co wynika z anatomii układu żylnego – lewa żyła jądrowa uchodzi pod kątem prostym do żyły nerkowej, podczas gdy prawa wpada bezpośrednio do żyły głównej dolnej.
Schorzenie to przypomina żylaki kończyn dolnych – w obu przypadkach dochodzi do nieprawidłowego poszerzenia naczyń żylnych i zaburzenia przepływu krwi. W prawidłowych warunkach zastawki w żyłach powrózka nasiennego zapobiegają cofaniu się krwi. Gdy ten mechanizm zawodzi, krew zalega w żyłach, powodując ich poszerzenie i charakterystyczne poskręcanie.
Przyczyny powstawania żylaków powrózka nasiennego
Chociaż dokładna przyczyna powstawania żylaków powrózka nasiennego nie jest w pełni poznana, wyróżnia się kilka kluczowych czynników przyczyniających się do ich rozwoju:
- Anatomiczne predyspozycje – asymetria w układzie żylnym sprawia, że lewa strona jest znacznie bardziej narażona na rozwój żylaków
- Niewydolność zastawek żylnych – uszkodzenie lub wrodzona niewydolność zastawek prowadzi do cofania się krwi i jej zalegania
- Zwiększone ciśnienie w żyłach jądrowych – może być spowodowane uciskiem przez inne struktury anatomiczne, np. guz nerki lub powiększone węzły chłonne
- Predyspozycje genetyczne – rodzinne występowanie tej przypadłości sugeruje istotny komponent genetyczny
Objawy żylaków powrózka nasiennego
Żylaki powrózka nasiennego mogą przebiegać bezobjawowo i zostać wykryte przypadkowo podczas rutynowego badania lekarskiego. Jednak u części pacjentów występują charakterystyczne dolegliwości:
- Ból lub dyskomfort w mosznie – najczęściej opisywany jako tępy, ciągnący ból, który nasila się podczas wysiłku fizycznego, długotrwałego stania lub pod koniec dnia
- Wyczuwalne zgrubienie w mosznie – powiększone, poskręcane żyły mogą być wyczuwalne jako „workowate” zgrubienie, często opisywane jako „worek robaków”
- Asymetria moszny – jądro po stronie występowania żylaków może być mniejsze z powodu zaburzeń w ukrwieniu i odżywianiu
- Problemy z płodnością – u niektórych mężczyzn żylaki mogą prowadzić do obniżenia parametrów nasienia, skutkując trudnościami z poczęciem dziecka
Nasilenie objawów często zmienia się w zależności od pory dnia, temperatury otoczenia czy aktywności fizycznej. Typowo dolegliwości nasilają się podczas gorącej pogody, po długotrwałym staniu lub intensywnym wysiłku fizycznym.
Diagnostyka żylaków powrózka nasiennego
Rozpoznanie żylaków powrózka nasiennego opiera się na trzech głównych elementach:
Badanie fizykalne – lekarz bada mosznę zarówno w pozycji stojącej, jak i leżącej. Żylaki są łatwiej wyczuwalne w pozycji stojącej, gdy zwiększa się ciśnienie w żyłach. Podczas badania pacjent może zostać poproszony o wykonanie próby Valsalvy (napięcie mięśni brzucha przy zamkniętej głośni), co zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej i uwydatnia żylaki.
Badanie ultrasonograficzne (USG) – to podstawowe badanie obrazowe, które pozwala na dokładną ocenę żył powrózka nasiennego, pomiar ich średnicy oraz ocenę przepływu krwi. USG z opcją Dopplera umożliwia ocenę kierunku przepływu krwi, co jest kluczowe w diagnostyce tego schorzenia.
Badanie nasienia (spermiogram) – u mężczyzn z problemami z płodnością wykonuje się badanie nasienia, aby ocenić wpływ żylaków na jakość i ilość plemników.
Klasyfikacja żylaków powrózka nasiennego
W praktyce klinicznej stosuje się następującą klasyfikację stopnia zaawansowania żylaków:
- Stopień I – żylaki wyczuwalne tylko podczas próby Valsalvy
- Stopień II – żylaki wyczuwalne w pozycji stojącej
- Stopień III – żylaki widoczne gołym okiem, bez konieczności badania palpacyjnego
Metody leczenia żylaków powrózka nasiennego
Nie wszystkie przypadki żylaków powrózka nasiennego wymagają leczenia. Wskazaniami do interwencji są zwykle:
- Ból lub dyskomfort znacząco wpływający na jakość życia
- Problemy z płodnością związane z żylakami
- Zanik jądra (szczególnie u nastolatków)
Dostępne metody leczenia obejmują:
Leczenie operacyjne
Klasyczna operacja z dostępu pachwinowego (metoda Ivanovicia) – tradycyjna technika polegająca na podwiązaniu i przecięciu żył powrózka nasiennego.
Mikrochirurgiczna warikocelektomia – operacja wykonywana z użyciem mikroskopu operacyjnego, co pozwala na precyzyjne odróżnienie żył od tętnic i nasieniowodu, znacząco zmniejszając ryzyko powikłań.
Laparoskopowa warikocelektomia – małoinwazyjna technika, w której dostęp do żył uzyskuje się poprzez niewielkie nacięcia w powłokach brzusznych i użycie kamery laparoskopowej. Metoda ta zapewnia szybszy powrót do codziennych aktywności.
Leczenie małoinwazyjne
Embolizacja żylaków powrózka nasiennego – zabieg radiologiczny polegający na wprowadzeniu cewnika do żyły jądrowej przez żyłę udową lub szyjną, a następnie zamknięciu jej za pomocą spirali, kleju tkankowego lub innych materiałów embolizacyjnych. Procedura ta pozwala uniknąć tradycyjnego cięcia chirurgicznego.
Skleroterapia – technika polegająca na wstrzyknięciu środka obliterującego do żył powrózka nasiennego, co prowadzi do ich zamknięcia i stopniowego włóknienia.
Leczenie zachowawcze
W przypadku łagodnych objawów lub przeciwwskazań do zabiegów inwazyjnych można stosować:
- Noszenie odpowiedniej bielizny podtrzymującej (suspensorium)
- Unikanie długotrwałego stania i ciężkich wysiłków fizycznych
- Leki przeciwbólowe w razie dolegliwości bólowych
Warto podkreślić, że nie istnieją skuteczne leki ani maści, które mogłyby wyleczyć żylaki powrózka nasiennego. Suplementy diety reklamowane jako pomocne w tym schorzeniu nie mają naukowo udowodnionej skuteczności.
Powikłania nieleczonych żylaków powrózka nasiennego
Nieleczone żylaki powrózka nasiennego mogą prowadzić do następujących konsekwencji:
- Zaburzeń płodności – podwyższona temperatura jądra spowodowana zaleganiem krwi w poszerzonych żyłach może negatywnie wpływać na produkcję i jakość plemników
- Zaniku jądra – szczególnie u nastolatków, zaburzenia ukrwienia mogą prowadzić do zmniejszenia rozmiaru jądra
- Przewlekłego bólu moszny – uporczywe dolegliwości bólowe mogą znacząco obniżać jakość życia i ograniczać codzienne aktywności
Należy zaznaczyć, że nie u wszystkich mężczyzn z żylakami powrózka nasiennego wystąpią powyższe powikłania. Decyzja o leczeniu powinna być zawsze podejmowana indywidualnie, po szczegółowej konsultacji z urologiem.
Żylaki powrózka nasiennego to częste schorzenie układu moczowo-płciowego mężczyzn, które w wielu przypadkach nie wymaga interwencji. Jednak u pacjentów z dolegliwościami bólowymi lub problemami z płodnością, odpowiednio dobrane leczenie może przynieść znaczącą poprawę jakości życia. Współczesna medycyna oferuje szereg skutecznych metod terapii – od małoinwazyjnych zabiegów po klasyczne operacje. Kluczowe znaczenie ma wczesna diagnostyka i konsultacja z lekarzem specjalistą, który pomoże wybrać optymalną metodę postępowania dostosowaną do indywidualnej sytuacji pacjenta.
